ՀՀ Առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանն իր ֆեյսբուքյան էջում տեղադրել է նյութ, որում ներկայացվում է Առողջապահության ֆինանսավորման համակարգի զարգացման միջազգային փորձի վերլուծությունը․

«Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ բժշկական օգնության կազմակերպման և ֆինանսավորման մեխանիզմները կարող են միմյանցից հստակ չտարբերվել իրենց արդյունավետությամբ և իրատեսական լինելով: Այս կամ այն ծրագրի հաջողությունը կամ արդյունավետությունը կախված է նախ և առաջ նրանից, թե ինչպե՞ս է տվյալ համակարգը մշակված և ներդրված, ինչքանո՞վ է այն կառավարելի՝ անկախ բժշկական ծառայությունների տրամադրման համակարգի տեսակից (պետական, մասնավոր կամ խառը):

Կառավարությունները պետք է ձգտեն ապահովել բժշկական ծառայությունների մատուցման առավել մատչելի և արդյունավետ համակարգ, որի դեպքում կկիրառվեն արդարության սկզբունքների վրա հիմնված փոխհատուցման մեխանիզմներ։

Յուրաքանչյուր երկրում բժշկական օգնության կազմակերպումը, բժշկական ծառայությունների մատուցման մակարդակը, դրանց փոխհատուցման հիմքում դրված սկզբունքները և, անշուշտ, համապատասխան ֆինանսական միջոցների տրամադրումը ուղղակի կապված է տվյալ երկրի հասարակական-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական, պատմական և մշակութային իրավիճակի հետ:

Առողջապահական համակարգի արդյունավետ գործունեությունը պայմանավորված է առողջապահության համակարգի կառավարման, ռեսուրսային ապահովման (այդ թվում մարդկային, դեղորայքային), բժշկական ծառայությունների տրամադրման և ֆինանսավորման գործառույթներով: Նշված գործառույթները փոխկապակցված են և բխում են մեկը մյուսից, ուստի առողջապահական համակարգի զարգացումը ենթադրում է թվարկվածներից յուրաքանչյուրի զարգացումն առանձին և ընդհանուր, որպեսզի ապահովվի ամբողջ համակարգի ներդաշնակ զարգացումը:

Բժշկական ծառայությունների մատչելիության՝ այդ թվում առաջնային բուժօգնության, հիվանդությունների կանխարգելման և ընթացիկ վերահսկողության գործառույթները, համարվում են առաջնահերթ: Առանց զարգացած և գործուն առողջապահության ֆինանսավորման համակարգի հնարավոր չէ ապահովել մատչելիությունը բնակչության բոլոր խավերի համար: Դրա միջոցով է որոշվում բնակչության կողմից առողջապահական կարիքների առաջացման դեպքում բժշկական ծառայություններից օգտվելու կարողությունը: Ուսումնասիրելով այդ՝ առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ երկրները դեռևս 2005թ. հռչակեցին, որ մասնակից երկրները պետք է զարգացնեն առողջապահության ֆինանսավորման համակարգերը՝ դրանով իսկ հնարավորություն տալով մարդկանց օգտվել բժշկական ծառայություններից և չմտածել դրանց դիմաց վճարելու մասին: Այս նպատակը սահմանվեց որպես համընդհանուր կամ համազգային առողջապահություն: Այս նպատակների իրագործման համար երկրների կառավարությունները պետք է պատասխանեին 3 հիմնական հարցերի.

1. Ինչպիսի՞ համակարգ ընտրել առողջապահության ֆինանսավորման համար:

2. Ինչպե՞ս կարելի է պաշտպանել մարդկանց այս կամ այն պատճառով առողջության վատթարացման հետևանքով առաջացող ֆինանսական ծախսերից և բժշկական ծառայությունների դիմաց ուղղակի վճարելուց:

3. Ինչպե՞ս կարելի է խրախուսել առկա ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումը:

Առողջապահության ֆինանսավորման համակարգերի գնահատման նպատակով՝ ուսումնասիրենք տարբեր երկրներում առողջապահական համակարգերի զարգացման ընթացքում ձևավորված մեխանիզմները և դրանց փոփոխությունները: Հիմնականում կարելի է առանձնացնել առողջապահության ֆինանսավորման չորս բազային մոդելներ․

Պետական կամ բյուջետային ֆինանսավորման (Բևերիջյան) կամ միասնական վճարողի մոդել, որը իրականացվում է հիմնականում բյուջետային աղբյուրներից (90%): Այն առաջին անգամ ընդունվել է 1948-ական թթ-ին Մեծ Բրիտանիայում և այնուհետև կիրառվել է Եվրոպական մի շարք երկրներում (Իտալիա, Շվեդիա, Հունգարիա, Իռլանդիա, Ֆինլանդիա): Այս համակարգի ֆինանսավորումը իրականացվում է պառլամենտի և կառավարության կողմից վերահսկվող հարկերի հավաքագրման միջոցով: Բյուջետային կամ պետական համակարգերը բժշկական կազմակերպությունների հետ որպես կանոն կառուցում են ինտեգրված մոդելով փոխհարաբերություններ (միաձուլվում են բուժօգնություն իրականացնողի և ֆինանսավորողի ֆունկցիաներ): Հարկ է նշել նաև, որ վերջին տարիներին գնալով աճում են այս համակարգում պայմանագրային փոխհարաբերությունները: Միասնական վճարողի սկզբունքով կառուցված առողջապահական համակարգերում քաղաքացիներին մատուցված բժշկական օգնության և սպասարկման դիմաց վճարում է պետությունը: Պետությունն է հավաքում հարկեր, կառավարում և կազմակերպում է բժշկական օգնության իրականացումը և դրա դիմաց ուղղակի վճարումը: Որպես կանոն կառավարությունը պլանավորում է պետական բյուջե՝ առողջապահության կարիքների ապահովման նպատակով, որոշելով թե ռեսուրսների որ մասը պետք է ուղղել այդ նպատակի համար, ինչպես նաև սահմանում է թե ինչպես և ինչ գներով պետք է փոխհատուցվեն ծառայությունները: Որոշ դեպքերում բժիշկները համարվում են պետական ծառայողներ, որոնք ստանում են ֆիքսված աշխատավարձ: Սակայն մեծամասամբ նրանք անկախ են և ստանում են վճարումներ՝ կախված մատուցված բուժօգնության ծավալներից (այցերի թիվ, կատարած վիրահատությունների թիվ և այլն): Միասնական վճարողի սկզբունքի կիրառման ամենակոշտ մոդելի կողմնակիցները գտնում են, որ պետք է սահմանափակվեն կամավոր բժշկական ապահովագրության և այլ մասնավոր վճարումներ կատարելու հնարավորությունները: Այդ տարբերակի կողմնակիցներ են հանդիսանում Մայքլ Մուրը, Փոլ Կուրտմանը, Դենիս Կուսինիչը, ինչպես նաև «Բժիշկները պետական ֆինանսավորման կողմնակից» շարժման այլ մասնակիցներ:

Բյուջետա-ապահովագրական (Բիսմարկյան) կամ «Բժշկական ապահովագրություն աշխատանքի վայրում» մոդել, որը իրականացվում է պետական հատկացումներից և գործատուների ու աշխատողների նպատակային մուծումներից գոյացած միջոցներով: Արտաբյուջետային ապահովագրական միջոցներով իրականացվող ֆինանսավորումը գերակշռում է Գերմանիայում (78%), Իտալիայում (87%), Ֆրանսիայում (71%), Բելգիայում (56%), Ճապոնիայում (73%): Բուժ. օգնություն իրականացնողների հետ ստեղծվում են պայմանագրային փոխհարաբերություններ: Բուժ. աշխատողների վճարումը հիմնականում իրականացվում է հոնորարային մեթոդով: Այն երկրներում, որտեղ կան նման տիպի համակարգեր, պետությունը պահանջում է, որպեսզի Գործատուները ապահովեն իրենց աշխատակիցների բժշկական ապահովագրությունը «Հիվանդանոցային դրամարկղերի» («больничные кассы») միջոցով: Այդ ապահովագրական ֆոնդերը կարող են գործել տնտեսության մեկ կամ մի քանի ճյուղերի շրջանակներում, սակայն ապահովագրավճարի չափը որոշվում է պետության կողմից: Իրականում այդ վճարումները հանդես են գալիս աշխատավարձից գանձվող եկամտահարկի տեսքով և ուղղակիորեն փոխանցվում են համապատասխան ֆոնդերին: Բժշկական կազմակերպությունները մնում են անկախ, իսկ մատուցված բժշկական ծառայությունների դիմաց վճարումների չափերի որոշումը իրականացվում է ֆոնդերի հետ բանակցությունների միջոցով՝ հաճախ անհատական, հաճախ էլ միասնական մոտեցմամբ:

Առողջության ազգային (պետական) ապահովագրության մոդելը, ունի Բևերիջյան և Բիսմարկյան մոդելների տարրերը: Այն օգտագործում է մասնավոր հատվածի մատակարարներին, սակայն վճարողը կառավարության կողմից իրականացվող ապահովագրական ծրագիրն է, որը ձևավորվում է քաղաքացիների վճարումներից: Քանի որ չկա մարկետինգ իրականացնելու կարիք, բացակայում է դեպքերի մերժման ֆինանսական շարժառիթը, այս համընդհանուր առողջապահական ծրագրերը ավելի կառավարելի են ու քիչ ծախսատար, քան ամերիկյան ոճով շահույթ հետապնդող ապահովագրությունը: Միասնական վճարողը ավելի մեծ հնարավորություններ ունի ավելի ցածր գներով ծառայություններ գնելու համար: Կանադայում, օրինակ, բանակցությունների արդյունքում դեղագործական ընկերությունները այնպիսի ցածր գներ են առաջարկել, որ ամերիկացիները սկսել են իրենց հյուսիսային սահմանի դեղատները փակել՝ ավելի էժան դեղեր գնելու հնարավորությունից օգտվելու համար: Առողջության ազգային (պետական) ապահովագրության մոդելները նաեւ վերահսկում են ծախսերը, սահմանափակելով այն բժշկական լրացուցիչ ծառայությունները, որոնց դիմաց պետք է վճարեն կամ հերթագրում են հիվանդներին: Այդպիսի մոդելի դասական տարբերակը գործում է Կանադայում, սակայն շատ զարգացող երկրներ, ինչպիսիք են օրինակ Թաիլանդը և Հարավային Կորեան, նույնպես տեղայնացնում են այն։

Մասնավոր-ձեռնարկատիրական կամ կառավարվող մրցակցության մոդել, որը իրականացվում է հիմնականում կամավոր ապահովագրական և ազգաբնակչությանը մատուցված վճարովի ծառայություններից գոյացած միջոցներով: Նման մոդել է գործում ԱՄՆ-ում, Իսրայելում, Հոլանդիայում: Մասնավոր-ձեռնարկատիրական (Կառավարվող մրցակցություն) մոդելը ենթադրում է, որ ազգաբնակչության համար առողջության ապահովումը ամեն մի անձի անհատական գործն է: Պետական կարգավորումը այս հարցում գործնականորեն բացակայում է: Նման համակարգը հիմնականում զարգացած է ԱՄՆ-ում, որտեղ այն կազմում է 30%, այլ երկրներում այն տարածվում է 5-10%-ի սահմաններում: Կառավարվող մրցակցության համակարգի շրջանակներում բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացվում է մասնավոր հատվածի կողմից, ինչը սակայն ունի ավելի շատ «արհեստական» բնույթ, քանի որ գտնվում է պետության կոշտ կարգավորիչ և վերահսկող ձեռքի տակ: Մեծ մասամբ պետությունը բնակչությանն է թողնում պարտադիր կարգով բժշկական ապահովագրություն ձեռք բերելու իրավունքը, ինչով նույնականացվում է գործատուի կողմից աշխատակիցներին ապահովագրելու պարտադիր լինելու հետ: Համեմատաբար «մաքուր» Կառավարվող մրցակցության համակարգ է գործում Շվեյցարիայում, չնայած նմանատիպ սկզբունքի է բերվում նաև Հոլանդիայի առողջապահական համակարգը: 1993թ-ին Քլինթոնի կողմից հնչեցված առողջապահական համակարգի բարեփոխումներում, ինչպես նաև Մասսաչուսեթս նահանգում 2006թ-ին իրականացված վերափոխումները և այսօր ԱՄՆ Դեմոկրատական կուսակցության կողմից հնչեցվող սկզբունքները իրենցից ներկայացնում են Կառավարվող մրցակցության տարբեր մոտեցումների ամբողջություն:

Այդ մոդելների շրջանակներում մասնավոր ծախսերի կատարման հետ կապված նկատելի են էական տարբերություններ: Որոշ երկրներում, ինչպիսիք Ֆրանսիան և Ճապոնիան, սպառողների մասնակցությունը առողջապահության ֆինանսավորման մեջ բավականին շոշափելի է, սակայն դա արվում է առողջապահական ծառայությունների անհարկի սպառումը ինչ որ ձևով զսպելու և առողջապահական ծախսերի մակարդակը իջեցնելու նպատակով: Այլ երկրներում գրպանից դուրս կատարվող վճարումները սահմանափակվում են: Կան երկրներ, որտեղ ընդունված է լրացուցիչ բժշկական ապահովագրության ձեռք բերումը մասնավոր ապահովագրական ընկերություններից:

Գերակայությունների հաստատումը և ռեսուրսների բաշխումը նույնպես էականորեն տարբերվում են: Օրինակ, Ճապոնիայում հսկայական միջոցներ են ներդրվում տեխնոլոգիաների զարգացման մեջ, սակայն օրինակ, վիրաբուժական դեպքերի փոխհատուցման չափը սահմանափակվում է: Իսկ Ֆրանսիան առանձնանում է բժիշկների կողմից դեղատոմսերով դեղերի բաց թողնման հսկայական ծավալներով:

Փաստացի արդյունքները նույնպես տարբեր են: Կանադայում, Մեծ Բրիտանիայում, Նորվեգիայում և Իսպանիայում բժշկական օգնությունը և սպասարկումը նորմավորվում է, ինչի արդյունքում բնակիչները ստիպված են լինում շատ երկար սպասել բուժօգնություն ստանալու համար, իսկ Ֆրանսիային և Շվեյցարիային հաջողվել է խուսափել հերթերի առաջացումից: Միևնույն ժամանակ Ֆրանսիան, Իտալիան և Գերմանիան դժվարություններ ունեն առողջապահական ծախսերի ավելացմամբ պայմանավորված բյուջետային ծախսերի աճի հետ կապված, իսկ Կանադան և Մեծ Բրիտանիան այդ խնդիրների լուծման ուղղությամբ ավելի արդյունավետ են գործում: Որոշ երկրներում էլ, օրինակ՝ Հունաստանում, Տաջիկստանում պարտադիր բժշկական ապահովագրությունը գոյություն ունի միայն թղթի վրա, քանի որ պարտադիր բժշկական ապահովագրության մասին օրենքը ընդունված է, սակայն չի գործում:

Ելնելով վերը ասվածից՝ շատ կարևոր է արձանագրել ապահովագրության տարբեր մոդելների շուրջ առկա հետևյալ եզրահանգումները.

նախ պետք է զարգացնել պետական ֆինանսավորմամբ կամ պետության կողմից ֆինանսավորվող ապահովագրական համակարգերը և նոր միայն զուգահեռ մասնավոր ապահովագրության ներդրումը: Երկրորդ եզրակացությունը պետք է լինի այն, որ մասնավոր ապահովագրությունը պետք է ապահովի ծածկույթ միայն այն ծառայությունների համար, որոնք չեն ընդգրկվել պետական կամ պարտադիր ապահովագրական ծրագրերում: Եվ վերջապես երրորդ եզրակացությունը, որ հաշվի առնելով մասնավոր բժշկական ապահովագրական շուկայի շահաբերության ձգտումները և իրականացվող այլ՝ ոչ ապահովագրական հատուցումներին ուղղված ծախսերի հնարավորությունները` պետությունը պետք է ուժեղ օրենսդրական բազա ապահովի դրանց կանոնակարգման համար»: