«Արևմտյան Հայաստանը և ոչ միայն. Արդյո՞ք հայ-քրդական ՍՍՀ-ն ունի ապագա:

Ինչպե՞ս ապահովել հայ ժողովրդի և հայկական պետությունների լուսավոր ապագան»։

«Ռուսաստանի Ջավախքյան Սփյուռք» ՀԿ-ի տնօրեն Աղասի Արաբյանն անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանության, Արևմտյան Հայաստանի կորսված տարածքների վերադարձի մասին հարցերին։

«Ապրիլի 24-ին ևս մեկ անգամ նշեցինք տխուր օրը՝ Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը: Ապրիլի վերջը մեզ համար դժվար ժամանակ է: Մենք նորից մտահոգվում ենք մեր մահացածների և տանջվածների մասին, հիշում ենք մեր երկիրը, որը մենք կորցրինք: Բայց այս օրերը ինձ համար ոչ միայն վշտի օրեր են, այլև մեր ապագայի մասին մտածելու:

Երեւի ակնհայտ է բոլորին, որ աշխարհը, այդ թվում նաև մեր տարածաշրջանը, խոշոր ճգնաժամի մեջ է մտնում, որի արդյունքը կարող է լինել սահմանների և տարածքների զանգվածային վերաբաշխում, հների անհետացում, նոր ազգերի և ազգային համայնքների առաջացմանը:

Հայկական պետությունների և հայերի համար դա կրում է և՛ կարևորագույն ռիսկեր, և՛ հնարավորություններ։ Ռիսկերի շարքում են՝ մեր հարևանների՝ Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Վրաստանի և Իրանի ռազմական կոչերը (նոր ցեղասպանության ռիսկը), ազգային էներգիայի և ռեսուրսների ուղղումը «դեպի անցյալ», կենտրոնացնելով հայկական գիտակցությունը Մեծ Եղեռնի հարցի և Ցեղասպանության խնդրի վրա, որտեղ հիմնականը կլինեն սփյուռքահայերի շահերը, ոչ թե երկրի զարգացումը, երկիր, որը ամրացված չի ռազմավարական, քաղաքական և ռազմական ուժերով, վրեժի և Արևմտյան Հայաստանում արդարության վերականգնման սպասումով։

Սակայն լուրջ հնարավորություններ կարող են բացվել, որոնց ոչ մենք՝ որպես ժողովուրդ, ոչ էլ հայկական էլիտան, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում, բացարձակ պատրաստ չեն: Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե Եվրոպայում և Ասիայում քաղաքական կոնֆիգուրացիայի, տեղական պատերազմների և աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների արդյունքում Ռուսաստանը՝ որպես նոր միության ղեկավար, Ռուսաստանի կայսրության և ԽՍՀՄ իրավահաջորդ, պահանջի Կարսի շրջանի վերադարձ: Եվ ոչ միայն պահանջի, այլև ապահովի Արևմտյան Հայաստանի տարածքների միացումը, որոնք այժմ բնակեցված են քրդերով, թուրքերով և Ցեղասպանությունից փախած հայերի ժառանգներով, ովքեր ընդունել են իսլամ և «թաքնված» ապրել են տեղի բնակչության հետ։

Անմտություն կլինի կարծել, որ այդ տարածքների համար արյուն թափելով, ռեսուրսներ ծախսելով և վերադարձնելով Կարսի տարածաշրջանը (և, հավանաբար, կցելով նաև շրջապատող տարածքները), Մոսկվան կասի․

«Իսկ հիմա, արդարության համար, մենք այդ շրջանները կնվիրենք Հայաստանի Հանրապետությանը»:

Իսկ Երևանը, Մեծ Հայաստանի ներկա միտումների համատեքստում, կշարունակի ավելի խորացնել Ֆրանսիայի, Եվրամիության և ԱՄՆ-ի հետ սերտ հարաբերությունները:

Իսկ ի՞նչ կասեն քրդերը, որոնք թուրքական հզոր բանակի դեմ տասնամյակների զինված պայքարի փորձ ունեն, բնակչությամբ մի քանի անգամ ավելի են, քան Հայաստանի բնակչությունը: Արդյո՞ք նրանք կենթարկվեն Երևանին, թե՞ նրանց դուրս կվռնդվեն ինչ-որ երրորդ ուժի կողմից՝ Ռուսաստանի կամ ԱՄՆ-ի։ Այդպես մտածելը միամտություն կլինի։ Միացյալ Նահանգները, իրենց վստահած պետությունների փորձը ցույց է տալիս, որ կարող է միայն հայերին թունավորել և խառնել տարբեր ազգերի հետ՝ ռուսների, իրանցիների, վրացիների, քրդերի, ադրբեջանցիների և թուրքերի հետ։

Այդ տարածքները ռուսական միության կազմում վերադարձնելու դեպքում կարծարծվի հայ-քրդական ՍՍՀ ստեղծելու տարբերակը, որը կլինի առանձին պետական ​​մարմին, որը չի մտնի Հայաստանի Հանրապետության ենթակայության տակ, բայց կլինի նրա հետ սերտ շփման մեջ, սակայն միայն վարչական եւ քաղաքական ինքնավարությամբ: Արդյո՞ք մեր ժողովուրդը պատրաստ է իրադարձությունների նման զարգացմանը: Արդյո՞ք մեր ժողովուրդը և մեր էլիտաները պատրաստ են մասնակցելու Արևմտյան Ասիայում մեծ տարածքների միացմանն՝ այլ ժողովուրդների՝ քրդերի, եզդի քրդերի, ասորիների, ռուսների, թուրքերի հետ միասին: Պատրա՞ստ ենք օգտագործել այն հնարավորությունը, որը պատմությունը կարող է տալ մեզ: Կարծում եմ, այս հարցերի պատասխանը ակնհայտ է՝ ոչ:

Սակայն պետք է փոխել այս իրավիճակը առանց խնդիրների և Արևմտյան Հայստանում ապրող այլ ազգերի հետ կոնֆլիկտների մեջ ներգրավվելու։

1․ Հասարակական դիվանագիտության, պատմական և մշակութային միասնական նախաձեռնությամբ անհրաժեշտ է սկսել դրական երկխոսություն թուրքական քրդերի, ասորիների և այլ ազգերի հետ։ Պետք է՝ մատնանշելով օսմանյան իշխանության ՝ ցեղասպանության համար քաղաքական պատասխանատվությունը, խթնել մշակութային շփումների զարգացմանը, հայկական և քրդական մշակույթների միջև ընդհանուր գծերի հայտնաբերմանը, այդ թվում հաշվի առնելով այն, որ Հայոց ցեղասպանությունից փրկված հայերի մի մասը «դարձել են քրդեր», հայկական տարրեր ընդգրկել քրդական մշակույթի մեջ։

2․ Միջազգային հարթակներում քրդերի հետ միասնական նորագույն պատմության թեմայի բարձրաձայնումը, ինչպես Հայերի և քրդերի ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում, Հայկական ՍՍՀ-ում ստեղծել բարենպաստ պայմաններ քուրդ-եզդական մշակութային և գիտական մտավորականությանը տեղավորելու համար։

3. Մշակութային ընդհանուր ֆորումների և միջոցառումների անցկացում Արևմտյան Հայաստանում ապրող ազգերի հետ։

Վերոնշյալ աշխատանքի արդյունքը․

1. Սերտ կապերի հաստատում հայ ժողովրդի ներկայացուցիչների և Արևմտյան Հայաստանում բնակվող ժողովուրդների ներկայացուցիչների միջև։ Նշված ազգերի մեջ այն հասկացողության ձևավորում, որ հայերը անվերադարձ անցյալում մնացած Արևմտյան Հայաստանի արձագանքը չեն, այլ տարածաշրջանի մի մասը, մեր օրերում, ներկայիս քաղաքական իրավիճակում, մշակույթի մի մասը և բնակչության դե ֆակտո մասը։

2. Հողի նախապատրաստում քրդերի, ասորիների, վրացիների և թուրքերի հետ համատեղ՝ ապագա Հայ-քրդական հանրապետության տարածքի զարգացման, տիրապետման և վերահսկման համար՝ ի շահ բոլոր ժողովուրդների, որտեղ հայերը կստանան հիմնական տեղերը շնորհիվ օբյեկտիվորեն բարձր մշակութային և կրթական մակարդակի` համեմատած այլ ժողովուրդների հետ, որոնք ապրում են Արևմտյան Հայաստան»: